С.БОЛД-ЭРДЭНЭ
bolderdene@mininginsight.mn
Ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга батлагдсаны 20 жилийн ой ирэх жил болно. Монголын эдийн засгийн хөгжлийн гол хөдөлгүүр болтлоо өссөн уул уурхайн салбарын өндийн босох суурь болсон хууль батлагдаад өдгөө 19 жил болжээ. Басхүү стратегийн орд гэсэн тодорхойлолт нэвтэрч, 2007 оны анхны 15 стратегийн ордыг зарлаад 18 жил болж байна. Аль 19 жилийн өмнө батлагдсан хуулийн хэрэгжилтийг одоо хангана хэмээн Засгийн газар стратегийн ордуудад төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг тогтоох ажлыг сүр дуулиантай эхлүүллээ. Тухайн үеийн эдийн засгийн нөхцөл байдал ямар байлаа, эрх зүйн орчин хэр тодорхой байлаа гэдэг талаас харвал уул уурхайн салбар дахь хамгийн том популизмыг Засгийн газар хийж байна гэж хэлж болно. Гэхдээ энэхүү үйл явдлыг популизм, хувийн хэвшлийг дарамталж байгаа үйлдэл гэж дүгнэх нь хэт өнгөц төдийгүй бодит байдлаас гажсан, бас нэг төрлийн популизм болно. Харин хэн нэгний эртнээс бэлдсэн төлөвлөгөөний дагуу өрнөж буй хийгээд зайлшгүй гарч ирэх байсан процесс гэж харвал гэнэн бөгөөд хоосон итгэл тээхгүйгээр нөхцөл байдлыг илүү бодитоор үнэлж дүгнэх юм. Хэн, хэзээнээс, юу бэлдсэн бэ гэдгийг хэлэхэд бэрх ч харин хаанаас, яаж эхэлсэн бэ гэдгийг эргэн санах боломжтой. Аль 2018 оны сүүлээр Салхитын ордыг хураан авч, түүнийг барьцаалан ахмадын тэтгэврийн зээлийг тэглэсэн нь олон нийтэд ихэд таалагдсан. Улмаар 2019 онд Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахдаа байгалийн баялгийг бүх ард түмэнд тэгш, шударга хуваарилна гэсэн зарчим суулгаж, ашигт малтмалын ордуудад төр хувь эзэмших эрхээ баталгаажуулсан. Энэ үеэс л хожим уул уурхайн компаниудад төр хувь эзэмших өргөн хүрээний кампанит ажил хэзээ нэг өдөр эхлэхийг таамаглаж болохоор байв. Тэр цаг ирсэн нь энэ болов уу. Жил шахмын өмнө Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг баталснаар мартагдаж байсан стратегийн орд гэх ойлголт хууль эрх зүйн орчинд баттай болж, стратегийн орд эзэмшигч компаниуд Засгийн газартай хэлэлцээрт орох нь тодорхой болсон. Уул уурхайн салбарын олонх нь үүнийг Сонгуулийн шоу, “томчуудын зодоон” гэж өнгөцхөн дүгнэж байв. Харин томоохон компаниудад нөхцөл байдлыг судалж, хэлэлцээрт бэлдэх нэг жилийн хугацаа өгсөн. Тэр хугацаа одоо дуусаж байна. Ийм цаг ирнэ гэдгийг “Энержи Ресурс”, МАК аль аль нь мэдэж байсан, бас тэд бэлтгэлтэй байсан нь лавтай.
ЯАГААД “ЭНЕРЖИ РЕСУРС”, МАК ГЭЖ?
Үндсэндээ хамгийн гол бай нь Ухаахудагийн орд, эзэмшигч “Энержи Ресурс”, Нарийнсухайтын бүлэг ордыг эзэмшигч компаниуд, тэр дундаа МАК болж байна. Нэмээд Төмөртийн овооны цайрын орд, эзэмшигч “Цайрт Минерал”, Бороогийн орд, үндсэн эзэмшигч “Бороо гоулд” компани хоморгод нь өртөж магадгүй. Бусад ордын тухайд төрийн хувь эзэмшилтэй холбоотой тулгамдсан асуудал байхгүй. Мардай, Гурванбулаг, Дорнод гэсэн ураны гурван орд, Бүрэнхааны фосфоритын орд ашиглалтад бэлтгэгдээгүй болохоор төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээ тогтоох процесс нэн яаралтайд тооцогдохгүй. Гацууртын ордын эзэмшил тодорхойгүй, талбайг нь төрийн хамгаалалтад авсан бол Цагаансуваргын орд дээр 10 жилийн өмнө төр хувь эзэмшихгүй гээд УИХ шийдчихсэн. Бусад стратегийн орд нь төрийн эзэмшилд байгаа. Ингээд харахаар стратегийн ордод төрийн хувь эзэмшлийг тогтоох ажиллагаа үндсэндээ “Энержи Ресурс”, МАК компанийг чиглэж байна. Харин Ухаахудаг болон Нарийнсухайтын ордод төрийн хувь эзэмшлийг тогтоох эрх зүйн үндэслэл байгаа юу гэдэг асуулт урган гарна. Он цагийн дарааллаар нь хөөж үзье. УИХ-аас 2006 оны долдугаар сард Ашигт малтмалын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг батлахдаа анх удаа “стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын орд” гэсэн нэр томьёог хуульд тусгаж, төр 34-50 хүртэл хувь эзэмших талаар зааж өгсөн. Уг хууль 2007 оны долдугаар сараас хүчин төгөлдөр болж, хэрэгжиж эхэлсэн байдаг. Харин ямар ордыг стратегийн ордод авах талаар тодорхой нэр заасан анхны тохиолдол нь 2007 оны хоёрдугаар сар. УИХ-ын 27 дугаар тогтоолын 1 дүгээр хавсралтад заасан 15 ордыг стратегийн ач холбогдолтой ордод хамруулахдаа тухайн үед үйл ажиллагаа явуулж буй компанийн нэрийг нь цохож хамт заасан байдаг. Анхны тогтоолын 1-р хавсралтад Тавантолгой орд гэж “Тавантолгой” ХК, “Энержи Ресурс” ХХК, “Дайцүкэ” ХХК-ийн эзэмшиж буй тусгай зөвшөөрлийн хэмжээнд нөөц тооцсон талбайг хамруулна гэж заасан. 2018 онд 73 дугаар тогтоолоор өөрчлөлт оруулж, “Дайцүкэ” ХХК-ийн гэснийг “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн гэж өөрчилсөн.
Ухаахудагийн орд стратегийн орд мөн үү, төр хувь эзэмших эрхтэй юу гэдэг асуудал эндээс эхэлнэ. Тавантолгойн бүлэг ордод анхны 6 ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг “Энержи Ресурс” компанид 2006 оны наймдугаар сард олгосныг АМГТГ-ын Кадастрын системээс харж болно. Түүнээс өмнө хайгуулын тусгай зөвшөөрөл байсан бөгөөд гадаад, дотоодын компаниудаар дамжиж явсаар сүүлд “Майн Инфо” компани эзэмших болжээ. Улмаар “Майн Инфо” компани бусад хөрөнгө оруулагчтай хамтран 2005 оны наймдугаар сард “Энержи Ресурс” компанийг байгуулж, Тавантолгойн хайгуулын лицензүүдийг “Энержи Ресурс” компанид шилжүүлсэн байна. Тус компани хайгуулын тусгай зөвшөөрлүүдээ 2006 онд ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл болгож авчээ. Эндээс Тавантолгойн хайгуулын лиценз нь Ашигт малтмалын тухай хууль шинэчлэгдэхээс өмнө “Энержи Ресурс” компанид ирсэн. Харин 2006 онд хууль өөрчлөгдсөнөөс нэг сарын дараа ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл болсныг харж болно. Гэхдээ “Энержи Ресурс” компани 2007 оны хоёрдугаар сард Тавантолгойн ордыг стратегийн ордод хамруулах УИХ-ын шийдвэр гарахаас өмнө тус ордын 6 ашиглалтын лицензийг эзэмшиж байсныг тодотгох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл “Энержи Ресурс” компанийн эзэмшиж байсан Тавантолгойн ордыг УИХ стратегийн орд болгосон гэсэн үг болохоос биш төрийн эзэмшилд байсан Тавантолгойн стратегийн ордыг “Энержи Ресурс”-т шилжүүлсэн гэсэн үг биш юм. Нэгэнт стратегийн орд болгосон болохоор үйл ажиллагаагаа явуулахын тулд төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг тохирох ёстой. Оюутолгой, Цагаансуварга, Зөөвч Овоо шиг.
Засгийн газар болон “Энержи Ресурс” компани хооронд 2007 онд Тавантолгой орд дахь төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг тогтоох талаар олон удаагийн хэлэлцээр хийсэн байдаг. Тухайн үеийн Засгийн газар “Энержи Ресурс” компанид хувь эзэмших биш Тавантолгойн ордын лицензүүдийг бүгдийг нь төрд авах чиглэлтэй байсан. Улмаар 2008 онд Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл шилжүүлэх гэрээ байгуулснаар “Энержи Ресурс” компани Ухаахудагаас бусад 5 лицензийг төрд 1 төгрөгөөр үнэлэн шилжүүлсэн байдаг аж. Тухайн үед Тавантолгойн ордын нийт талбайн 96 хувь буюу 68 мянга га газрыг төрд шилжүүлснээр Тавантолгойн ордын нөөцийн 90 гаруй хувь нь төрийн эзэмшилд шилжсэн. Үүнийг Стратегийн ордын 90 хувийг төрд шилжүүлсэн гэж ойлгосноор дахин Тавантолгойн ордыг стратегийн орд эсэх талаар маргаан гараагүй юм. Харин уг хэлцлийг УИХ-аар хэлэлцүүлж, баталгаажуулаагүй нь өнөөдөр Засгийн газрын гол “хөзөр” болж байх шиг байна. “Эрдэнэт”-ийн 49 хувь, “Дубайн гэрээ”-г УИХ-аар хэлэлцүүлээгүй Засгийн газар дангаар шийдсэн нь хууль зөрчсөн гэдэгтэй “агаар нэг” юм. Гэхдээ “Энержи Ресурс” Тавантолгойн тусгай зөвшөөрлийг шилжүүлэхдээ УИХ-аар хэлэлцүүлээгүй, Засгийн газар хууль зөрчсөн гэж үзвэл нөхцөл байдал 2008 оны үед буцаж очих нь ойлгомжтой. Одоогийнхоор бол “Энержи Ресурс” компани “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн лицензүүдийг эзэмшдэг болно гэсэн үг. Ийм нөхцөлд төрийн авах 50 хувь нь одоогийн “Эрдэнэс Тавантолгой”-н 50 хувьтай бараг дүйнэ гэсэн үг. Засгийн газар ямар нүүдэл хийхийг харах нэн сонирхолтой байна.
Нарийнсухайт болон бусад ордуудын тухайд Ухаахудагтай харьцуулахад ихээхэн ялгаатай нөхцөлтэй юм. Стратегийн 15 ордыг нэрлэсэн УИХ ын 2007 оны 27 дугаар тогтоолд, “Засгийн газартай Тогтвортой байдлын гэрээ байгуулсан Төмөртийн овооны цайрын орд, Нарийнсухайтын нүүрсний орд, Бороогийн алтны үндсэн ордын одоогийн ашиглаж буй нөхцөлийг хэвээр хадгалах нь зүйтэй” гэж заасан. Энэ бол “Цайрт Минерал”, “Бороо Гоулд”, “Чинхуа Мак Нарийнсухайт” компаниудыг хэлж буй хэрэг. 1996 оны зургаадугаар сард анх батлагдсан Ашигт малтмалын тухай хуульд 2 сая ам.доллароос дээш хөрөнгө оруулалт хийх компаниуд хөрөнгө оруулалтын хэмжээнээс хамаарч 10-15 жилийн хугацаатай Тогтвортой байдлын гэрээг Сангийн яамтай хийх талаар тусгасан байдаг. Тухайн үед уг хуулийн дагуу Бороогийн орд, Нарийнсухайтын орд, Төмөртийн овооны ордыг ашиглах Тогтвортой байдлын гэрээг нэр бүхий компаниудтай байгуулсан байдаг. Тэдний нэг нь тухайн үед Нарийнсухайтын ордод ганцаараа ажиллаж байсан МАК компанийн Хятадын компанитай хамтарсан “Чинхуа МАК Нарийн сухайт” компани байв. Тус компани 2005 оны долдугаар сард 10 жилийн хугацаатай Тогтвортой байдлын гэрээ байгуулсан. Энэ бол 2007 оны стратегийн ордуудыг зарлахаас 2 жилийн өмнө гэсэн үг.
“Чинхуа МАК Нарийнсухайт” компани 2003 онд Нарийнсухайтын орд дээр MV 005459 ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг авсан байдаг. Одоо компанийн Тогтвортой байдлын гэрээ дууссан. Мөн уурхайн нөөц ч дуусаж байгаа. Явцын дунд МАК хамтарсан компаниа буцаан авсан. Нэг ёсондоо гадны хөрөнгө оруулалттай уурхайг буцааж шилжүүлэн авсан түүхтэй бөгөөд нэрээ сольж “Хүрэн толгой коал майнинг” болгосон. МАК компани Нарийнсухайтын бүлэг орд дээр 1995 2006 онд нийт 6 ашиглалтын лиценз авсан байдаг. Бүгд л стратегийн орд болохоос нь өмнө авсан лицензүүд.
Тиймээс ч өнөөгийн Засгийн газар тэдэнтэй дахин хэлэлцээ хийх тодорхой хуулийн үндэслэл байгаа гэдэг нь тодорхой харагдана. “Саусгоби Сэндс”, “Өсөх Зоос” зэрэг Нарийнсухайтын бүлэг ордод үйл ажиллагаа явуулдаг бусад компаниудын хувьд ашиглалтын тусгай зөвшөөрлөө стратегийн ордын жагсаалтыг баталсны дараа авцгаасан байна.
“Цайрт Минерал” компани Төмөртийн овооны цайрын ордын ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг анх 1997 оны наймдугаар сард авч байжээ. Энэ бол Стратегийн ордыг тодорхойлохоос 10 жилийн өмнө гэсэн үг. Тогтвортой байдлын гэрээг 1998 онд байгуулсан ч хоёр жил хойшлуулж улмаар 2000 оноос хэрэгжиж эхэлсэн. Уурхайн олборлолт 2004 оноос эхэлсэн. Гэрээний хугацаа 15 жил бөгөөд 2015 онд дуусгавар болсон байна. “Металл Импекс” компани 49 хувийг эзэмшиж байсан бол одоо 66 орчим хувийг нь эзэмшиж байна. Уг компанийн гол хувьцаа эзэмшигч нь тухайн үед АМГ-ын даргаар ажиллаж байсан Д.Жаргалсайхан юм. Бороогийн алтны үндсэн ордыг эзэмшигч “Бороо гоулд” компани Засгийн газартай 1998 оны долдугаар сард Тогтвортой байдлын гэрээг 10 жилийн хугацаатай байгуулсан. 2000 оны тавдугаар сард нэмэлт өөрчлөлт оруулж, гэрээний хугацааг 15 жил, хөрөнгө оруулалтын хэмжээг 25 сая ам.доллар болгож өөрчилсөн. Уг гэрээ 2013 онд дуусгавар болсон. “Бороо гоулд” компани Бороогийн ордын 3 ашиглалтын лицензийг 1996-2007 онд авч байжээ. Дээрх хоёр компанийн эзэмшдэг стратегийн ордын ашиглалтын тусгай зөвшөөрлүүд нь стратегийн ордын жагсаалт батлахаас өмнө авсан байсан ч Тогтвортой байдлын гэрээний хугацаа аль хэдийн дууссан учир төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг тохиролцох хуулийн үндэслэлтэй гэхэд болохоор байна.
НӨӨЦ НЬ ДУУСАЖ БУЙ ОРДУУДААС ХЭР ИХ НОГДОЛ ХҮСЭЖ БАЙГАА ВЭ?
ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учрал өнгөрсөн оны ес дүгээр сард хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа хувийн компаниудын мэдэлд байгаа стратегийн ордуудад төрийн хувь эзэмшлийг тогтоосноор ирэх 15 жилд 4 их наяд төгрөгийн ногдол ашгийн орлогыг Хуримтлалын санд төвлөрүүлэх боломжтой хэмээн дурдсан байдаг. Одоогийн байдлаар төрийн эзэмшилд байгаа болон төрийн эзэмшлийн оролцоотой стратегийн ордуудаас 2040 он гэхэд 28 их наяд төгрөгийн ногдол ашгийг Хуримтлалын санд төвлөрүүлэх тооцоотой байна. Үүн дээр хувийн хэвшлийн эзэмшиж байгаа 9 ордод төрийн эзэмшлийг тодорхой болговол Хуримтлалын санд хуримтлагдах ногдол ашгийн орлого 32 их наяд төгрөг болох аж. Аль ордоос хэдэн төгрөгийн ногдол ашиг авахаар “горилж” байгаа нь тодорхойгүй. Ямар ч байсан Засгийн газар 15 жилд 4 их наяд төгрөгийн ногдол ашиг авахын тулд энэхүү кампанит ажлыг эхлүүлсэн нь тодорхой байна. Өмнө дурдсанчлан одоо үйл ажиллагаа явуулж байгаа 4 орд дээрх компаниуд төртэй хувь эзэмшил тохирч, ногдол ашиг хуваарилах бололцоотой. Гэхдээ бодит байдал арай өөр зүйлийг хэлж байна. Дээрх компаниудын ихэнх нь цаашид ногдол ашиг хуваарилах боломжгүй шахуу, боломжтой байлаа ч ихээхэн ногдол ашиг өгөх нь юу л бол. Уурхайн нөхцөл байдал болон бизнесийн үйл ажиллагаа нь хамгийн тогтвортой боломжтой компани нь “Энержи Ресурс”. Баяжуулах үйлдвэртэй, жил бүр тогтвортой хэмжээний олборлолт, экспорт хийдэг болохоор цаашид олон жил тогтвортой үйл ажиллагаа явуулах боломжтой. Гэхдээ “Энержи Ресурс” компанийн толгой компани Mongolian Mining Corporation 2010 онд хувьцаат компани болсноос хойш ганц ч удаа ногдол ашиг тарааж байгаагүй гэдгийг онцлох хэрэгтэй. Харин Засгийн газартай Тогтвортой байдлын гэрээ байгуулж байсан компаниудын хувьд ашиглалтын нөөц нь бараг дуусаж байгаа гэхэд болно. “Чинхуа МАК Нарийнсухайт” буюу одоогийн “Хүрэн толгой коал майнинг” компанийн ашиглалтын нөөц ирэх жил гэхэд дуусаж, уурхайг хаана гэдгээ мэдэгдсэн. Мэдээж МАК компанийн нөөц бол тусдаа асуудал.
Нарийнсухайтын нүүрсний ордод ажилладаг бусад компаниудын тухайд 10 сая тонны нөөцтэй, жилд 100 мянган тонн нүүрс олборлодог компани ч бий. Ийм компаниудад төр хувь эзэмшинэ гэвэл ихээхэн шүүмжлэл дагуулж магадгүй. Мөн “Цайрт Минерал” компанийн вэбсайтад мэдээлснээр Төмөртийн овооны ордын анхны батлагдсан нөөц 8 сая орчим тонн цайрын хүдэртэй. 2005 онд уулын баяжуулах үйлдвэр нь ашиглалтад орсноор жилд дунджаар 90 мянга орчим цайрын баяжмал үйлдвэрлэн экспортолж ирсэн байна. Хамгийн сүүлийн нөөцийн тодотголоор нөөц нь хэр өссөн нь тодорхойгүй байгаа ч өнгөрсөн хугацаанд анх тогтоож байсан нөөцийн хэмжээний цайрын хүдрийг олборлочхоод байгаа аж. Бороогийн ордын зарим лицензийн хугацаа хоёр жилийн дараагаас дуусна. Компанийн мэдээлснээр 2032 он хүртэл ойролцоогоор 12 тонн алт олборлох нөөцтэй. 30 жилийн өмнө алтны үнэ 200-300 ам.доллар байхад уурхайн олборлолт эхэлсэн. 10 гаруй жилийн өмнөөс уурхайн хаалтад бэлдэж байсан ч алтны үнэ өссөнөөр агуулга бага хүдрийг олборлох нь эдийн засгийн ашигтай болж, үргэлжлүүлэн олборлосоор байгаа. “Цайр Минерал” болон “Бороо гоулд” компанийн нөөц дуусаж байгаа болохоор Засгийн газар уг хоёр ордын хувь эзэмшилд төдийлөн анхаарал хандуулахгүй байж магад. Харин нүүрсний уурхайнуудад хувь эзэмшил тогтоох асуудалд зөвхөн хуулийн талаас биш эдийн засгийн үр өгөөжийн талаас ч хандах нь чухал юм. Нүүрсний үнэ буурч байгаа үе, уурхайнуудын олборлолтын зардал нэмэгдэж, ашигт ажиллагаа буурч байхад төр хувь эзэмшинэ гэх нь хэр оновчтойг хэлж мэдэхгүй юм.
ДАРААГИЙН 60 ОРДЫН ЭЗЭД Ж.ОДЖАРГАЛ, Б.НЯМТАЙШИРЫН “АМЫГ” ХАРЖ БАЙНА
Уул уурхайн үндэсний томоохон компаниудад төрийн хувь эзэмшлийг тогтооно хэмээн Засгийн газар хүчтэй дайрч байгаа үед уул уурхайн салбарынхан амаа үдүүлсэн мэт чимээ аниргүй сууна. Ганц энэ удаад ч биш. Сүүлийн 4-5 жилд уул уурхайн салбарт төрийн оролцоо эрс нэмэгдэж, хааж боох, хураах гэх мэт бодлогын өөрчлөлтүүд, төр засгаас гэнэт гаргадаг шийдвэрүүдийг уул уурхайн салбарынхан чимээгүй өнгөрсөөр ирсэн. Үүний үндсэн шалтгааныг Монголын уул уурхайн салбар цомхон, бас гадаадын хөрөнгө оруулагчгүй шахуу болж байгаагийн шинж гэж хэлж болохоор байна. 2012 онд УИХ гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хязгаарлах зорилго бүхий “урт нэртэй” хуулийг батлахад уул уурхайн салбар бүхэлдээ эсэргүүцэж байв. Тэр үед гадаадын хөрөнгө оруулагч олонтой, хэрэгжиж байсан төсөл ч цөөнгүй байсан болохоор эсэргүүцлийн дуу хоолой нь чанга, бас хүчтэй байсан хэрэг. УИХ ч төд удалгүй хуулиа өөрчилж, улмаар хүчингүй болгосон. Энэ удаад гадаадын хөрөнгийн биржүүд дээр бүртгэлтэй үлдсэн цөөн хэдэн компанийн хувьцааны ханш бараг өөрчлөгдсөнгүй. Уул уурхайн салбарынхны чимээгүй суугаагийн дараагийн шалтгаан нь Төрийн “сүрдүүлэг” юм.
Сүүлийн 15 жилд илрүүлсэн өнгөтэй, өөдтэй гэсэн орд болгоныг стратегийн орд болгож, төр хувь эзэмшинэ хэмээн удаа дараа зарлах болсон Засгийн газраас уул уурхайн компаниуд “айж” байгаа нь нууц биш.
ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учрал “Стратегийн ордуудын жагсаалтыг удахгүй шинэчилнэ. Нөөц нь тогтоогдсон 60 гаруй шинэ том орд байгаа атал 2007 оноос хойш тэдгээртэй холбоотой шийдвэр гараагүй” хэмээн мэдэгдсэн. Уг нь Стратегийн ордуудыг шинэчлэх санаачилга өнгөрсөн хугацаанд 2 удаа гарсан байдаг. 2013 онд Засгийн газрын Ажлын хэсэг байгуулагдаж, УИХ-ын 27 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралтад нэрлэгдсэн 39 ордоос 19 ордыг стратегийн ордод хамруулахаар Засгийн газраас УИХ-д өргөн барьсан байдаг. УИХ-аас хамруулах шаардлагагүй гэж үзээд буцсан. Удаад нь 2018 онд УУХҮЯ наас Засгийн газрын хуралдаанд дээрх 19 орд дээр нэмээд шинээр 41 ордыг стратегийн ордод хамруулах талаар танилцуулсан ч дахиж боловсруулж оруулж ирэх шаардлагатай хэмээн буцаагдаж байжээ. Дээрх 60 ордод ямар ордууд хамаарч байгаа нь өдгөө нууц биш болсон. Ихэнх нь алт, нүүрс, төмрийн хүдрийн ордууд. Майнинг Инсайт сэтгүүл 2024 оны есдүгээр сарын дугаартаа дээрх ордуудын талаарх мэдээллийг анх хүргэж байсан билээ. Дээрх 60 гаруй ордын дийлэнх нь үндэсний компаниудын эзэмшлийнх. Тэдний дунд стратегийн орд болж, Засгийн газарт хувь эзэмшүүлж байж үйл ажиллагаагаа эхлүүлэх сонирхолтой нь ч бий. Цөөн хэд нь Засгийн газартай ямар нэг байдлаар “тохиролцож” чадна гэсэн битүүхэн горьдлоготой байгаа бол харин үлдсэн олонх нь энэ нөхцөл байдалд “Энержи Ресурс”, МАК ямар шийдэлд хүрэхийг, Ж.Оджаргал, Б.Нямтайшир нар юу хэлэхийг хүлээж байна. Тэдний үйлдэл, Засгийн газартай хийх хэлэлцээ дараагийн стратегийн ордуудад жишиг болох учраас тэр.
Харин “Энержи Ресурс”, МАК компаниуд энэ жилдээ багтаж Засгийн газартай тохиролцоонд хүрэхийг зорьж байгаа гэсэн мэдээлэл ч бий. Тэд харин хувь өгөх үү, эсвэл хувьдаа тохирсон тусгай АМНАТ төлөх үү, бүр Арбитраар шүүхдэх үү гэдэг нь ирэх өдрүүдэд тодорхой болох биз. Магадгүй эхэнд нь МАК компанийн хэлэлцээ ирэх намрын УИХ-ын чуулганаар орох байх. Ямар ч байсан Ж.Оджаргал, Б.Нямтайшир нарт Засгийн газартай үр дүнтэй хэлэлцээ хийх зайлшгүй шалтгаан бий. Аль аль нь нүүрснээс гадна бүтээн байгуулалт нь ид өрнөж байгаа алт, зэсийн төслүүдэд хөрөнгө оруулалт хийсэн, компанийнхаа ирээдүйг нүүрснээс хараат бус болгох зорилгоо мэдэгдчихсэн. Тиймээс ирээдүй нь улам бүр бүдгэрч буй нүүрсний уурхайнуудаа харамлаж суухын оронд ирэх жилүүдэд илүү чухал алт, зэсийн том төслүүдээ амжилттай хөдөлгөхийн сацуу, тэр нь Монголын уул уурхайн нэрийн өмнөөс шинэ төслүүдэд гарц нээсэн, салбарын ирээдүйг харсан сонголт байж, Засгийн газартай хэлэлцээсэй гэсэн итгэл найдварыг уул уурхайн салбарынхан тэр чигтээ өвөрлөн хүлээж байна.
Майнинг Инсайт сэтгүүл, Хоёрдугаарсар, 2025 №02 (039)
