Э.МИШЭЭЛӨнөөдөр (2023.09.14) “Хариуцлагатай уул уурхай” Баруун бүсийн өдөрлөг эхэллээ. Бүс нутгийн иргэд, аж ахуйн нэгжид мэдлэг, мэдээлэл олгох зорилгоор УУХҮЯ, АМГТГ, МУУҮА, ОҮИТБС-аас зохион байгуулж байна. Тус өдөрлөгт илтгэл тавьсан зарим оролцогчдын илтгэлээс товчлон хүргэе.
Эхний илтгэл "Эрдэс баялгийн салбарт хуриацлагатай уул уурхайг хөгжүүлэх чиглэлээр төрөөс баримталж буй бодлого" сэдвээр УУХҮЯ-ны Статистик, судалгааны хэлтсийн дарга Б.Дэлгэржаргал тавилаа. Тэрээр, уул уурхайн салбар өнгөрсөн онд ДНБ-ий 24 хувь, аж үйлдвэрийн салбарын 72 хувь, ГШХО-ын 83 хувь, экспортын 94 хувийг эзэлж байна. 2022 оны төсөв 18.5 их наяд байснаас 24.8 хувь буюу 4.6 их наяд төгрөг болсоныг хэллээ. 
УУХҮЯ-наас Байгаль орчин, нийгэм засаглалын хүрээнд баримтлах бодлогод орсон зарим өөрчлөлтөөс танилцууллаа. Тухайлбал, эрдэс баялгийн салбарын геологийн судалгааны ажил, ашигт малтмалын нөөцийг тогтоох чадавхыг сайжруулахаар болсон. Мөн АМТХ-ийн Шинэчилсэн найруулгын хүрээнд хайгуул, нөөц, баялгийн тооцоололд анхаарч ажиллана. Харин олборлолтын салбарт ордын нөөцийг сорчлохгүй ашиглах, уурхайн өргөтгөл шинэчлэлт, боловсруулалтыг шинэ туршлагыг нэвтрүүлэх, уул уурхайг хэрхэн цахимд шилжүүлэх, хаалтын иж бүрэн менежмент зэргийг сайжруулна. Түүнчлэн боловсруулалтад нүүрс баяжуулах үйлдвэр,зэсийн баяжмал боловсруулах үйлдвэр, газрын тос боловсруулах үйлдвэр, гангийн үйлдвэрийн ажлыг саадгүй явуулна. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний биржид дэлхийн зах зээлийн үнэ, шударга тэгш өрсөлдөөн, ил тод, нээлттэй арилжааг явуулна гэдгийг хэллээ. Эрдэс баялгийн салбарын ирээдүйн чиг хандлагыг 2050 он хүртэл гэж тодорхойлж байгааг дурдлаа. Ирээдүйн чиг хандлагад өнгөт болон хар металл, чухал ашигт малтмал, нүүрсийг голлон анхаарна. Эдгээр бүтээгдэхүүнийг цахилгаан машин, батарей, сэргээгдэх эрчим хүч, хот байгуулалт, дэд бүтэц, эрчим хүчтэй холбоотой ашиглана.
Мөн сэргээгдэх эрчим хүчний хувьсгалын дүнд зэсийн хэрэглээ 2050 гэхэд 2-3 дахин, газрын ховор элементийн хэрэглээ 6-7 дахин өсөх хандлагатай байна гэсэн юм.
Тэрээр үргэлжлүүлэн Аж үйлдвэржилтийн сэргэлтийн 13 төсөл байгаа. Эдгээр төсөл нь газрын тос боловсруулах, нүүрсний ордыг ашиглах, зэс боловсруулалтыг нэмэгдүүлэх, аж үйлдвэрлэл, технологийн парк цогцолборуудыг барих төсөл гэсэн дөрвөн үндсэн хэсэгтэй. Үүнээс зэсийн төсөл 2025 он гэхэд Эрдэнэт, Оюутолгой дээр нэмэгдэж Цагаан суваргыг ашиглалтад оруулснаар 2.16 сая тн зэсийн баяжмал үйлдвэрлэнэ гэж тооцоолсон. Энэ нь 2021 онтой харьцуулахад 40 гаруй хувиар өссөн үзүүлэлт болох аж. Мөн катодын зэсийн үйлдвэрлэл 9800 тонн байсныг 422 500 тонн болгоно.
Баруун бүсийн чуулганы дараагийн илтгэгч АМГТГ-ын дарга Л.Баярмандал "Ковидын дараах уул уурхай" сэдвээр илтгэл тавьсан. Тэрээр цар тахлын өмнөх жил буюу 2019 онд уул уурхайн салбар ДНБ-нд 25.3 хувийг эзэлж байсан бол цар тахал гарсан жил буюу 2020 онд 23.3 хувь болж буурсан. Харин өнгөрсөн жил 24.3 хувьтай байна гэлээ. Мөн уул уурхайн салбарт ажиллагсдын тоо 2021 онд хамгийн бага болж 44 мянгад хүрчээ. Энэ нь 2016 оноос хойших хамгийн муу үзүүлэлт. Харин 2023 онд 63 мянга гаруй хүн уул уурхайн салбарт ажиллаж байна. Уул уурхайн экспорт нийт экспортын эзлэх хувьд цар тахлын жилд, дараа нь ч гэсэн өссөөр байна. 2019 онтой харьцуулахад өнгөрсөн жил нийт экспортын 93 хувийг бүрдүүлж, 4 хувиар өсжээ. Харин уул уурхайн бүтээгдэхүүний экспортын хувьд цар тахлын хоёр жилд нүүрс буурсан боловч өнгөрсөн жил, энэ онд өссөн байна. Зэс 2021 онд өсөж, одоо тогтвортой явж байна.
Уул уурхайн салбарт оруулж буй хөрөнгө оруулалт цар тахлаас үл хамааран зогсонги байгааг хэллээ. Иймээс хөрөнгө оруулалтыг зайлшгүй нэмэх шаардлагатай байгааг онцолсон юм. Мөн ГШХО Монгол Улсад буурсан бөгөөд уул уурхайн салбарт ч нөлөөлсөн байна.
